NADCZYNNOŚĆ TARCZYCY (hipertyreoza) – to zespół objawów klinicznych
wywołanych zbyt wysokim wydzielaniem hormonów przez tarczycę. Występuje u
1,6% kobiet i 0,14% mężczyzn. Może zwiększyć metabolizm organizmu nawet o
60%, a jej objawy stanowią: nerwowość, nadmierna potliwość, nadwrażliwość na
ciepło, tachykardia, utrata masy ciała, wzmożony apetyt, biegunki, drżenie rąk,
bezsenność, wytrzeszcz. Są one wskazaniem do wykonania diagnostyki w kierunku
nadczynności tarczycy.
Zalecenia dietetyczne dla pacjenta z chorobą Gravesa-Basedowa zależą od formy
terapii podjętej przez lekarza, dlatego tak ważna jest ścisła współpraca dietetyka z
pacjentem i jego lekarzem. Włączanie do diety suplementów diety, ziół czy
produktów spożywczych wpływających na funkcjonowanie tarczycy powinno być
wcześniej konsultowane z lekarzem opiekującym się pacjentem.
Trudno przedstawić listę szczegółowych zaleceń dietetycznych dla pacjentów z
chorobą Basedowa, z pewnością wskazówki dietetyka powinny być przygotowane
indywidualnie dla każdego chorego.
- Niektórzy dietetycy zalecają włączenie do diety chorego z nadczynnością tarczycy
produktów spożywczych, które mają pośredni wpływ na wytwarzanie hormonów
tarczycy, głównie działając hamująco. Do takich składników diety można zaliczyć
np. soję, kapustę czy orzeszki ziemne. Jednak czy ta forma zaleceń
dietetycznych sprawdzi się, gdy pacjent stosuje leczenie farmakologiczne lub
przeszedł zabieg chirurgiczny? Warto porozmawiać o tym z lekarzem
prowadzącym. W przypadku gdy pacjent przeszedł leczenie operacyjne, w wyniku
którego wystąpiła u niego subkliniczna niedoczynność tarczycy i konieczne jest
wdrożenie leczenia hormonalnego, wspomniane wyżej zmiany w diecie mogą
negatywnie wpływać na zaproponowaną przez lekarza formę leczenia pacjenta.
Podobnie w przypadku stosowania farmakoterapii − produkty hamujące
wytwarzanie hormonów tarczycy mogą np. potęgować działanie stosowanych
leków.
- Ostrożni powinniśmy być także z zalecaniem mieszanek ziołowych stosowanych
w nadczynności tarczycy, składających się z np. Lycopus spp., Leonurus
carcliaca, Scutellaria lateritlora, Crataegus laevigata. Mogą one wchodzić w
interakcje ze środkami farmakologicznymi, jakie przyjmuje pacjent.
W nadczynności tarczycy zaleca się zwiększenie podaży energii średnio o 20%, a
w przypadku nasilenia objawów nawet o ponad 50%.
- Udział białka w diecie, ze względu na zwiększony katabolizm białek, również
powinien być zwiększony (nawet do 1,8 g/kg należnej masy ciała). Źródłem tego
składnika w diecie powinny być takie produkty spożywcze, jak: chude mięso (np.
pierś z kurczaka/indyka), ryby, chudy nabiał, jaja kurze. Jeżeli pacjent nie ma
problemów żołądkowo-jelitowych, można włączyć do jadłospisu także suche
nasiona roślin strączkowych.
- W diecie pacjenta z nadczynnością tarczycy zaleca się także ograniczenie udziału
nasyconych kwasów tłuszczowych, poprzez ograniczenie tłuszczów pochodzenia
zwierzęcego (np. tłustych wędlin, wieprzowiny, boczku, żółtego sera). Jednak nie
należy ograniczać tłuszczów pochodzenia roślinnego; można zaproponować
pacjentowi stosowanie np. oliwy, oleju lnianego lub słonecznikowego.
- W literaturze pojawiają się informacje o konieczności zwrócenia uwagi na podaż
w diecie osób z nadczynnością tarczycy takich witamin, jak: witamina A (jej źródła
to np. morele, śliwki suszone, dynia, marchew), witamina C (jej źródła to np. natka
pietruszki, papryka czerwona, owoce jagodowe) oraz witamina B1 (jej źródła to
np. jaja, ryby, nabiał, produkty zbożowe). Zaleca się także kontrolę stężenia
witaminy D3 u osób z podejrzeniem nadczynności tarczycy oraz jeżeli lekarz
zaleci suplementację. Niektórzy lekarze zachęcają nie tylko do tego, by z dietą
dostarczać odpowiednie ilości wyżej wymienionych witamin, ale także rozważają
włączenie u pacjenta odpowiedniej suplementacji, w tym także suplementacji
preparatami zawierającymi wapń. Decyzja ta zależy od stanu zdrowia pacjenta i
jego zgody na wdrożenie suplementacji.
- Na uwagę zasługuje także suplementacja selenem u osób z chorobą Basedowa,
co może wywierać korzystny wpływ na sam przebieg terapii stosowanej w tym
schorzeniu. Pojawiają się wyniki badań wskazujące na większą efektywność
terapii (w dolegliwościach związanych z występowaniem opisywanej jednostki
chorobowej) przy połączeniu standardowych leków stosowanych w chorobie
Basedowa, jak np. metimazol, ze spożywaniem antyoksydantów, do których
można zaliczyć selen. Jednak nie można zapominać, że stosowanie
antyoksydantów nie jest w stanie zastąpić działania powszechnych metod
leczenia; może być ich uzupełnieniem.
- W nadczynności tarczycy zaleca się również wykluczenie ze zwyczajowego
jadłospisu pacjenta produktów ubogich w składniki mineralne i dostarczających
tzw. pustych kalorii (np. chipsy, słodycze). Jest to związane z faktem, iż nadmiar
hormonów tarczycy w organizmie chorego prowadzi do nasilenia glukoneogenezy
w wątrobie, tym samym zwiększa poziom glukozy w organizmie. Dodatkowo
zwiększa się wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego. W związku z tym,
by zadbać o gospodarkę węglowodanową chorego, zaleca się, by proponowana
dieta opierała się na produktach o niskim i średnim indeksie glikemicznym.
- Z uwagi na obserwowaną w nadczynności tarczycy tachykardię warto ograniczyć
lub nawet wyeliminować z diety pacjenta napoje i produkty zawierające kofeinę,
np. kawę, mocną czarną herbatę, napoje typu cola. Jeżeli pacjent przyjmuje beta-
adrenolityki (forma leczenia uzupełniającego hamująca pobudzenie układu
współczulnego, tym samym wpływająca na układ sercowo-naczyniowy), warto w
zaleceniach dietetycznych uwzględnić informacje o interakcjach, jakie mogą
wystąpić pomiędzy stosowanym lekiem a pokarmem.
- W przypadku występowania biegunek u pacjenta (jeden z objawów choroby lub
efekt stosowanej terapii) zaleca się, by dieta była lekkostrawna, a przy nasilonych
dolegliwościach − półpłynna. W tej sytuacji warto ograniczyć lub wyeliminować z
jadłospisu pacjenta produkty mogące nasilać objawy, np. produkty wzdymające
(suche nasiona roślin strączkowych, smażone i tłuste potrawy), produkty bogate
w błonnik nierozpuszczalny oraz produkty zawierające kofeinę. Najlepiej
zaproponować pacjentowi dania, które były przygotowane metodą gotowania w
wodzie lub na parze/duszone bez tłuszczu/pieczone w folii bez tłuszczu. Każdy
kęs pokarmu powinien być dokładnie rozdrobniony przed połknięciem. Nie można
także zapomnieć o odpowiednim nawodnieniu organizmu, szczególnie gdy
pacjent ma nasilone występowanie biegunek.
- Ilość posiłków u osób z nadczynnością tarczycy powinna być taka sama jak u
osób prowadzących zdrowy styl życia. Zaleca się, by pacjent spożywał 4−5
posiłków dziennie, w odpowiednich odstępach czasu, a ostatni posiłek powinien
być zjedzony najpóźniej na 2 godziny przed zaśnięciem.
- Ponieważ choroba Gravesa-Basedowa ma podłoże autoimmunologiczne, pojawia
się coraz więcej prac naukowych na temat wpływu eliminacji z diety pacjentów
produktów zawierających gluten oraz białka mleka krowiego. Niestety nadal
brakuje wyników wskazujących na 100-procentową skuteczność takich działań,
choć w praktyce samo ograniczenie ilości produktów bogatych w gluten/białko
mleka krowiego u pacjentów z chorobą Basedowa i zastąpienie ich
alternatywnymi produktami przynosi w niektórych przypadkach korzystne efekty
terapeutyczne, jak np. poprawa nastroju, zmniejszenie lub ustąpienie biegunek.
Może to być jednak efekt placebo, dlatego warto zachować ostrożność w tej
kwestii i śledzić kolejne wyniki badań dotyczących wpływu diet eliminacyjnych na
stan zdrowia osób z chorobami autoimmunologicznymi.
Niestety, ze względu na brak ustalenia bezpośredniej przyczyny występowania
choroby Gravesa-Basedowa leczenie tego schorzenia nie jest przyczynowe.
Źródło:
Monika Dudek-Palaczyk, Rola diety w leczeniu choroby Gravesa-Basedowa,
Współczesna dietetyka, 10/2017